1813: Nederland door de Russen bevrijd!

Russische Kozakkentroepen speelden in november 1813 bij de bevrijding van Amsterdam van het Napoleontische juk een cruciale rol. Door deze machtswisseling kon de Amsterdamse elite een essentiële invloed uitoefenen bij de terugkeer van de Oranjedynastie: de aanvaarding van de constitutionele monarchie, geënt op de verworvenheden van de Franse Tijd.

De val van Napoleon
Nederland was in 1810 opgegaan in het Franse Keizerrijk en Amsterdam was daarin de derde Franse hoofdstad geworden. In oktober 1813 versloegen de geallieerde troepen, waarin de Russen de grootste legermacht vormden, Napoleon in de Volkerenslag bij Leipzig. Deze nederlaag, waaraan ruim een half miljoen militairen deelnamen en bijna één op de vijf het leven liet, brak Napoleons overwicht over het Europese continent. De geallieerde troepen trokken vervolgens op naar Parijs.

Russische Kozakken verjagen de Franse troepen
De schoorvoetende machtsomwenteling binnen het Amsterdamse stadsbestuur tegen de Franse autoriteiten had in november 1813 een fataal andere draai kunnen krijgen, als niet een Russische commandant met een handvol ruige Kozakkenruiters van achter de Oeral te hulp was geschoten. Deze handelt tegen de orders van zijn meerdere in, maar wel in de geest van de opdracht, die hij van de Russische Tsaar Alexander I had meegekregen. Het is een militair waagstuk, waardoor de Franse troepen uit de strategische posities rond de stad verjaagd konden worden.

In Amsterdam wordt de constitutionele monarchie geboren
Zo kan op 2 december 1813 de Prins van Oranje, de latere Koning Willem I, begeleid door een escorte van Russische Kozakken, feestelijk door de Amsterdamse bevolking worden ingehaald. Doordat hij op die dag in Amsterdam door het provisionele stadsbestuur tot eerste Soeverein Vorst van het Vrije Nederland is geproclameerd, wordt de weg vrijgemaakt voor een moderne, constitutionele monarchie. Niet de situatie van vóór 1795 wordt gerestaureerd, maar door deze symbiose met de vernieuwingen, die de Franse Tijd had gebracht, is het fundament van onze huidige maatschappij gelegd.

Deze geschiedenis van deze omwenteling kunt u van dag tot dag volgen op onze blog.

Oranje bestendigt de band met Rusland
Twee jaar later wordt Willem I in Amsterdam op basis van de nieuwe Grondwet van 1815 ingehuldigd tot Koning van de Verenigde Nederlanden. De relatie met Rusland wordt in 1816 bezegeld door het huwelijk van de kroonprins, de latere Koning Willem II, met de zuster van de tsaar, Anna Paulowna.

Einde van een tijdperk voor het Geelvinck Hinlopen Huis
Ook voor de geschiedenis van het Geelvinck Hinlopen Huis vormt 1813 een cruciaal jaar: de laatste erfgenaam van Albert Geelvinck is nauw verbonden met Napoleons entourage en verkoopt het stadspaleis vanuit zijn nieuwe woonplaats, Parijs. Het Geelvinck Hinlopen Huis wordt tot dan bewoond door het gezin van een achterneef van de Geelvincks en zij verhuizen vervolgens naar Den Haag. Hun zoon Willem Gerard van de Poll (1793-1872) wordt in 1814 kabinetssecretaris van de nieuwe vorst Willem I en later vicepresident van de Raad van State.

Betekenis voor het heden
Koning Willem-Alexander is dit jaar op dezelfde wijze ingehuldigd als Koning Willem I en ook is hij vernoemd naar Tsaar Alexander. De Kozakken hebben een onuitwisbare indruk op de Nederlanders gemaakt: door familieverhalen en door plekken in het landschap die aan de Kozakken refereren, blijft de herinnering levend; ook bij de huidige bewoners van het Geelvinck Hinlopen Huis.

Samenwerking
De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met het State A.S. Pushkin Museum en het Glinka National Museum Consortium of Musical Culture, beiden in Moskou. Deze vindt plaats in het kader van het Nederlands-Russisch Vriendschapsjaar 2013 en de viering van 200 Jaar Koninkrijk.

Te zien zijn eveneens bruiklenen van ondermeer de Heerder Historische Vereniging, de Historische Vereniging Wijhe, het Streekarchief Epe-Hattem-Heerde, het Nationaal Tinnen Figuren Museum, Museum Kennemerland, Museum Schokland, Stadsarchief Amsterdam, alsmede particulieren in binnen- en buitenland. Wij zijn tevens dank verschuldigd voor de steun van het Wilhelmina E. Jansen Fonds, het Departement van Cultuur van de Stad Moskou, de Ambassade van de Russische Federatie te Den Haag, de Nederlandse Ambassade te Moskou en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Meer informatie, opening en filmpreview
De opening werd verricht door de Acting Minister of Culture van de Autonome Republiek Bashkortostan (Russische Federatie). Eén van de meest markante Kozakkenregimenten werd namelijk gevormd door het Basjkieren Regiment van de puissant rijke Prins Fedor Gagarin: deze woeste ruitersoldaten van Turkse origine baarden veel opzien in Amsterdam en Den Haag. Tot op de dag van vandaag heeft deze van oudsher Islamitische bevolkingsgroep een eigen republiek binnen de Russische Federatie.

Meer informatie over de opening en de tentoonstelling vindt u hier.

Muzikale programmering
Als onderdeel van de tentoonstelling zijn enkele muziekinstrumenten te zien, waaronder een Russische militaire trom en trompetten uit de oorlog van 1813. Evenzeer bijzonder is een tafelpiano uit St. Petersburg (1845-1850) uit de Sweelinck Collectie. In het voorjaar van 2014 is – naast de wekelijkse Geelvinck Salon – een muziekprogramma in het kader van de tentoonstelling voorzien.

De tentoonstelling loopt van 16 november 2013 t/m 19 mei 2014.