De Sweelinck Collectie staat op straat

Bekijk de video van het flash mob concert !

Wat: flashmob concert op de 7 Bruggen-brug
Wie: Shuann Chai speelt Beethoven’s Mondschein Sonate (1802)
Instrument: pianoforte tafelpiano door John Broadwood uit 1803
Waar: brug Herengracht over de Reguliersgracht, Amsterdam
Wanneer: dinsdag 8 oktober 12 uur ’s middags

Waarom ?

De Sweelinck Collectie stond deze zomer bijna op straat: letterlijk. Eind januari jongstleden werd ons duidelijk, dat door overheidsbezuinigingen het belangrijkste deel van de collectie uit het ICN depot in Rijswijk moest verdwijnen en wel binnen vier maanden. In dit geklimatiseerde depot stonden bijna 40 piano’s, die onder de bescherming van de lijst nationaal erfgoed (Wbc) moeten gaan vallen. Het betreft ondermeer de oudste piano’s in Nederlandse musea en bijzondere Nederlandse en buitenlandse vroege piano’s. 

We hebben het net gered: uiteindelijk een dag voor de lege oplevering van het depot konden, de piano’s naar een tijdelijke loods worden overgebracht. Op ons initiatief en met dank aan de gezamenlijke inspanning van het Conservatorium van Amsterdam, Stadsherstel, Landschap Noord-Holland en, last-but-not-least, de inzet van vrijwilligers, met hart voor deze fragile instrumenten.

Plan

In de afgelopen twee jaar hebben wij een plan uitgewerkt om de collectie voor het publiek te ontsluiten en de instrumenten weer zoveel mogelijk te laten bespelen. Het primaire doel is, dat de instrumenten kunnen worden ingezet voor conservatoriumstudenten, zodat deze kennis en ervaring kunnen opdoen. Het plan is om een gedeelte van de piano’s terug te plaatsen in hun “natuurlijke habitat”: voor het publiek opengestelde patriciërshuizen, buitenplaatsen en kastelen met een kleine podiumfunctie door het gehele land. Vanuit ons museum wordt het beheer centraal gevoerd en muziekseries gestimuleerd. De collectie blijft aldus bijeen en wordt als geheel aan het publiek gepresenteerd.

Er is echter eenmalig een investering nodig om de instrumenten te restaureren. Hiervoor willen wij draagvlak creëren. 
Daartoe wordt rond de Sweelinck Collectie het Geelvinck Pianoforte Festival georganiseerd; dit jaar de derde editie van 8 t/m 14 oktober.
Wij willen met de uitvoering van ons plan een kans bieden voor jonge musici en een tweede leven voor deze bijzondere piano’s. 

Flashmob concert

Om de hoogte van de nood letterlijk te illustreren, hebben wij samen met fortepianisten Shuann Chai en Anna Maria McElwain een openlucht–flashmob-concert georganiseerd op dinsdag 8 oktober. Om klokslag 12.00 uur ’s middags gingen de deuren van Herengracht 518 open en droegen wij met vereende krachten een tafelpiano (Broadwood 1803) over de gracht en zetten hem neer op de brug Herengracht – Reguliersgracht, de eerste brug van de zeven bruggen over de Reguliersgracht, vlak bij ons museum. 

Bekijk de video:

De bekende fortepianiste Shuann Chai speelt op een historische pianoforte tafelpiano uit 1803. Het instrument (5,5 octaafs) is gebouwd door John Broadwood (1732-1812) in Londen. 

Zij speelde één deel uit de pianosonate nr. 14 in cis mineur, opus 27 nr. 2 van Ludwig van Beethoven (1770-1827). 

Muziek met een verhaal

Beethoven noemde deze sonate een Sonata quasi una Fantasia (Een sonate die als fantasie aandoet). Hij componeerde het stuk in 1802 en heeft het opgedragen aan de Oostenrijke gravin Giulietta Guicciardi (1782-1856), die sedert 1801 één van zijn pianoleerlingen was en waarop hij verliefd is geraakt. Zij was toen 19. Er was een toen onoverkomelijk standsverschil: zij was gravin en hij slechts een burgerman.

Beethoven schreef hierover aan zijn vriend Frans Gerard Wegeler op 16 november 1801: “etwas angenehmer lebe ich jezt wieder, indem ich mich mehr unter Menschen gemacht, du kannst es kaum glauben, wie öde, wie traurig ich mein Leben seit 2 Jahren zugebracht … diese Veränderung hat ein liebes zauberisches Mädchen hervorgebracht, die mich liebt, und die ich liebe, es sind seit 2 Jahren wieder einige seelige Augenblicke, und es ist das erstemal, daß ich fühle, daß – heirathen glücklich machen könnte, leider ist sie nicht von meinem stande.”
Giulietta trouwde op 14 november 1803 met amateur componist Graaf von Gallenberg (1780-1839) en zij gingen in Naples wonen.
In de nalatenschap van Beethoven bevindt zich een miniatuur van (vermoedelijk) Giulietta Guicciardi. Op de titelpagina van de eerste editie van deze pianosonate nr. 14, Opus. 27, staat ook haar naam vermeld.

Later heeft deze sonate de naam ‘Mondschein Sonate’ gekregen van de Berlijnse muziekcriticus Ludwig Rellstab (1700-1860), die door de muziek herinnerd werd aan een romantische avond op het water bij maneschijn. 

Piano met karakter

De tafelpiano dateert uit vrijwel exact dezelfde tijd als toen Beethoven het stuk schreef. 

Rond 1803 produceerde de firma Broadwood weliswaar al zeker zo’n 2000 piano’s per jaar. Echter, er zijn maar weinig exemplaren nu nog over gebleven en bespeelbaar.
Hoewel door innovaties de klankkleur van de Broadwood 1803 al meer lijkt op een moderne piano dan de oudste pianofortes, is het verschil direct hoorbaar, zeker bij een tafelpiano. 
Het geluid van een tafelpiano is delicater dan de vleugel en buitendien is de klankkleur van pianofortes uit deze periode minder omvloerst dan de latere piano en zeer herkenbaar. Je hoort aan dit laat 18e eeuwse model dat de piano volwassen aan het worden is. De klank van de vroege romantiek begint al heel voorzichtig een beetje door te komen. 

Van Beethoven is bekend dat hij overigens pas vanaf 1817 een piano van de firma Broadwood in zijn bezit had. 

Shuann Chai

De pianosonates van Beethoven zijn een specialiteit van Shuann Chai.
Een live optreden van Shuann op pianoforte vleugel voor AVRO klassiek van deze bijzondere pianosonate vindt u hier
Dit voert zij dus nu uit in de openlucht en op een veel oudere historische pianoforte tafelpiano. Om een idee te krijgen over de klankkleur van een Broadwood uit 1803, beluister hier een vergelijkbare tafelpiano van Broadwood uit 1810.

Meer informatie over de fortepianiste Shuann Chai vind u op haar website

Toegift

Na afloop gaf Anna Maria McElwain nog een toegift op de Broadwood 1803: een deel uit het nieuwe stuk ‘Notturno of Lake Kallavesi’ van de hedendaagse Finse componist Jouni Kuronen (1958). Hiervan vond de wereldpremière dezelfde avond in Museum Geelvinck plaats als onderdeel van het openingsconcert van het Geelvinck Pianoforte Festival.

Festival

Het flash concert markeerde de opening van het Geelvinck Pianoforte Festival (8 t/m 14 okt.)
Het festival is opgezet rond de Sweelinck Collectie in ons museum: de belangrijkste Nederlandse collectie bespeelbare vroege piano(forte)s (2e helft 18e en 1e helft 19e eeuw: 80 instrumenten).
Vanaf woensdag 9 oktober zijn in ons museum te zien ondermeer de oudste piano in enig Nederlandse museum, de oudste Nederlandse piano in een Nederlands museum, een lyravleugel (uniek in Nederland), een Nederlandse giraffe-vleugel en nog veel meer. 
Recent hebben wij een zeer gave en vroege (de oudste in zijn soort) Nederlandse piano in Duitsland verworven en deze is nu ook voor het eerst te zien. 

Tijdens het festival worden niet alleen klassieke werken ten gehore gebracht, maar tevens – en dat is eveneens uniek in Nederland – is er een hele middag gewijd aan nieuwe eigentijdse composities voor de historische pianoforte tafelpiano.
Uit verschillende landen zijn 6 inschrijvingen van nieuwe composities binnengekomen, die allen worden uitgevoerd. Ook verder zijn er naast klassiek werk ook uitvoeringen van eigentijds werk. 
Meer informatie over het Geelvinck Pianoforte Festival.

Voor meer informatie bijgaande een artikel door Christo Lelie in AKKOORD Magazine 2012
In de laatste editie van Akkoord Magazine vindt u een uitgebreider artikel: koop het en u ontvangt een aanmerkelijke korting op de concerten in ons festival 

Voor studenten gelden aanzienlijke kortingstarieven op het festival en ook voor de museumentree. Met Museumkaart is de entree voor het museum zelfs gratis en ontvangt u ook forse korting op de concerten.

 

Het festival wordt gesteund door de Gravin van Bylandt Stiching en de Gilles Hondius Foundation. Zonder de belangeloze inzet van musici en vrijwilligers zou dit festival niet mogelijk zijn.