14 november: Kozakken trekken Geelvinck binnen

Op 14 november 1813 trok een regiment Basjkierse Kozakken Wijhe binnen en stak in Amsterdam een woedende menigte Franse douanehuisjes in brand. Precies 200 jaar later, leest de Minister van Cultuur van de Autonome Republiek Bashkortostan, Valentina Latypova, een persoonlijke boodschap van de President van Bashkortostan voor en schudt  Boudewijn Oranje, namens het Stadsdeel Amsterdam-Centrum aanwezig, hartelijk de hand: ‘1813’ is geopend!

 

Op de kop af 200 jaar na de komst van een Basjkiers regiment Kozakken in Wijhe, opent op 14 november 2013, H.E. Valentina Latypova, Acting Minister of Culture, namens de President van de Autonome Republiek Bashkortostan en in aanwezigheid van de burgemeester van Heerde, Mw. I. Pijnenburg, de tentoonstelling “1813: Nederland door de Russen bevrijd!” in Museum Geelvinck in Amsterdam. Het Russische Kozakkenregiment Basjkieren heeft een cruciale rol gespeeld bij de bevrijding van Amsterdam in november 1813. De tentoonstelling vindt plaats als onderdeel van het Vriendschapsjaar Nederland Rusland 2013 en tevens in het kader van de viering van 200 Jaar Koninkrijk.

 

Russische Kozakken bevrijden Nederland

In 1810 annexeert Napoleon het Koninkrijk Holland en maakt Amsterdam de derde hoofdstad van het Franse Keizerrijk. Drie jaar later wordt hij verslagen door de geallieerde troepen, waarbij de Russen de boventoon voeren. De Russische Kozakken, geharde krijgers op kleine, snelle paarden, blijken een beduchte factor in de strijd. Begin november vallen de Kozakken het door de Fransen beheerste Nederland binnen. De Franse oorlogsmachine was desastreus geweest voor de economie en het land bevond zich in een diepe crisis. De Kozakken worden als bevrijders onthaald als de Fransen voor hun meedogenloze reputatie wegvluchten.

 

Amsterdamse opstand tegen de Franse overheersing

Op 14 november trekken de Fransen hun troepen samen in Utrecht en laten Amsterdam in een machtsvacuüm achter. Die nacht ontstaat bij het door de Fransen uitgebuite volk beroering en de gehate Franse belastingkantoren – de douanehuisjes – worden aangevallen en in brand gestoken. Een provisioneel stadsbestuur wordt gevormd om de situatie met de stadsschutterij in de hand te houden. Amsterdam staat formeel nog onder Frans bestuur, Fransgezinde ambtenaren houden stand in het Paleis op de Dam en de Franse troepen in Utrecht en in de forten in Muiden en Halfweg vormen een bedreiging bij een openlijke overgang naar een vrij Nederland. De Oranjegezinde generaal Krayenhoff, die de leiding heeft over de Amsterdamse schutterij, vraagt om hulp bij Russische commandant van de geallieerden, Alexander von Benckendorff, die met zijn Kozakkentroepen bij Wijhe-Veessen een schipbrug over de IJssel laat bouwen.

 

Amsterdam bevrijd

Tegen de orders van zijn meerdere om te wachten op versterking, stuurt Von Benckendorff direct een klein contingent Kozakken naar Amsterdam, die daar op 24 november arriveren. Dit geeft de steun in de rug voor het provisionele stadsbestuur om openlijk te kiezen voor Oranje. Von Benckendorff weet met scheepjes uit Harderwijk ’s nachts samen met nog meer Kozakken Amsterdam te bereiken. Van Krayenhoff laat vervolgens de tijding uitgaan dat wel tien keer zoveel Kozakken voor Amsterdam staan en zijn list werkt. Een uitzinnige menigte juichende Amsterdammers doet de Fransen zoveel schrik aanjagen, dat zij de forten in Muiden en Halfweg zonder slag of stoot overgeven. Op het Paleis op de Dam wordt de Oranje-vlag geheven.

 

Russische Kozakken begeleiden de intocht van de Prins van Oranje

De Kozakken, waaronder de Basjkieren, zetten hun kampement op bij de Muiderpoort. Op 2 december wordt de Prins van Oranje met een escorte van Kozakken door de uitgelopen bevolking van Amsterdam ingehaald. Geflankeerd door de Russische generaal Von Benckendorff en de Engelse ambassadeur wordt de nieuwe vorst op het balkon van het Paleis op de Dam toegejuicht. Al de dag daarvoor werd door het provisionele stadsbestuur de latere Koning Willem I tot eerste ‘Soeverein van het Vrije Nederland’ geproclameerd. Daarmee forceerde Amsterdam de keuze voor een moderne, constitutionele monarchie, in plaats van een terugkeer naar een stadhouderlijke confederatie.

 

In Amsterdam wordt de constitutionele monarchie geboren

De schoorvoetende machtsomwenteling binnen het Amsterdamse stadsbestuur tegen de Franse autoriteiten had in november 1813 een fataal andere draai kunnen krijgen, als niet een Russische commandant met een handvol ruige Kozakkenruiters van achter de Oeral te hulp was geschoten. Deze handelt tegen de orders van zijn meerdere in, maar wel in de geest van de opdracht, die hij van de Russische Tsaar Alexander I had meegekregen. Het is een militair waagstuk, waardoor de Franse troepen uit de strategische posities rond de stad verjaagd konden worden.

 

Bashkortostan

De Basjkieren, een islamitisch volk met Turkse wortels, hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de bevrijding van Amsterdam. In de huidige tijd is Bashkortostan (of Basjkirostan) is de grootste autonome republiek binnen de Russische Federatie en telt ruim 4 miljoen zielen (Islam en Russisch Orthodox). Het Basjkieren Regiment van zo’n 400 manschappen stond onder leiding van de jonge Prins Fedor Gagarin. De schipbrug over de IJssel tussen Fortmond (Wijhe) en Veessen (Heerde) werd door hem aangelegd in samenwerking met de toenmalige, jonge burgemeester van Wijhe, de uit Amsterdam afkomstige Gilles Schouten, een directe voorouder van de huidige bewoner van het Geelvinck Hinlopen Huis. Het dijkdorp Veessen valt nu onder de gemeente Heerde, op de opening vertegenwoordigd door haar burgemeester, Mw. Inez Pijnenburg en wethouder Hubert Bögemann.

 

Preview tijdens de opening

Tijdens de opening vond tevens een preview plaats van de documentaire “Stormvogels van de Tsaar, Kozakken in Nederland 1813-1814″, van Chronoscoop Film onder regie van Kim Taminiau, Johan Zielstra en Jorrit Kamminga met steun van het Nederland-Rusland Centrum (RU Groningen).

 

Opening tentoonstelling

De tentoonstelling vindt plaats in het kader van het Nederlands-Russisch Vriendschapsjaar 2013 en de viering van 200 Jaar Koninkrijk. Deze is tot stand gekomen in samenwerking met het State A.S. Pushkin Museum en het Glinka National Museum Consortium of Musical Culture, beiden in Moskou. Hiervan waren de beide directeuren aanwezig tijdens de opening. Leden van het Hexagon Ensemble verzorgden een toepasselijk muzikaal intermezzo op een historische vleugel uit 1820: ‘1812’, van P.I. Tsjaikovski en een eigen bewerking voor hoorn, fluit en piano van Duvernoy. De openingsreceptie is mede mogelijk gemaakt door VVM Groep (catering) en TerraVitis Duurzame Wijn.

De tentoonstelling loopt van 16 november 2013 t/m 19 mei 2014.

Meer over de tentoonstelling, klik hier