Jan Brands Buys – een ten onrechte vergeten, Zutphense componist

Jan Brandts Buys (1868-1933), een ten onrechte vergeten componist uit Zutphen.

In september 2018 was het honderdvijftig jaar geleden dat Jan Brandts Buys in Zutphen werd geboren. Hij is een Nederlandse componist die tijdens zijn leven in bijna heel Europa bekend werd, maar nu zo goed als vergeten. Vanaf het eind van de 18^deeeuw heeft de familie Brandts Buys vijf generaties lang musici voortgebracht, vooral organisten en dirigenten. Twee van hen kregen meer dan plaatselijke betekenis: Jan werd operacomponist en diens neef Hans (1905-1959) dirigeerde Bachcantates en schreef over Bach.

Jeugd in Zutphen 1868-1892

Jan Willem Frans Brandts Buys werd geboren in Zutphen op 12 september 1868. Hij begon als organist en liet zich bij voorkeur horen in werken van Bach, Liszt en hemzelf. Hij gaf kerkconcerten in een groot deel van Oost-Nederland. Dat mocht echter niet in de Broederenkerk in Zutphen, waar hij van 1884 tot 1889 de kerkdiensten begeleidde. Hij speelde niet stichtelijk genoeg.

Daarom concentreerde hij zich na 1888 meer op de piano en oogstte veel succes als pianobegeleider in pianotrio’s van onder meer Beethoven en hemzelf. Eind 1891 kreeg hij landelijke bekendheid als begeleider en componist van liederen bij het grote muziekfeest van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst, de koepelorganisatie van klassieke koren. Enkele maanden later speelde hij de pianosolo van zijn Concertstuk op.3 in het Amsterdamse Concertgebouw. Voor de begeleiding zorgde het Concertgebouworkest.

Wenen, arrangeur en componist

In 1892 vertrok Jan definitief naar het buitenland. Hij werd muziekcorrespondent in Wenen van dagblad Het Vaderland. Later arrangeerde hij voor diverse Duitse en Oostenrijkse muziekuitgeverijen ouvertures, symfonieën, kamermuziek en opera’s voor piano. Dat deed hij ook met eigen werk. In 1899 won hij een compositieprijs met zijn pianoconcert in F dat hij zelf uitvoerde, begeleid door de Wiener Philharmoniker. Af en toe speelde Jan ook orgel in concertzalen met werk van Bach en Händel. Maar het liefst componeerde hij.

In 1896 speelde hij Brahms enkele orkeststukken voor. Volgens familieoverlevering zou Brahms toen hebben geadviseerd zich meer op opera’s te richten. Hoe het ook zij, twee jaar later componeerde Jan de eerste akte van een zich in Spanje afspelend theaterstuk. In 1905 volgde een komische opera in 4 akten. Daarna scheef hij er nog acht. Op twee na werden ze allemaal uitgevoerd. Daarmee verspreidde zijn roem zich over Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Polen, Zwitserland, Elsas, België en Nederland.

Zijn meest succesvolle opera werd Die Schneider von Schönau, in 1917 in Nederland uitgevoerd onder de titel De Kleermakers van Marken. Deze opera was in negen steden te zien waaronder Amsterdam, Arnhem en Leeuwarden. Maar in het buitenland tellen we tot 1945 meer dan duizend voorstellingen.

Behalve 10 opera’s componeerde Brandts Buys nog 260 werken, waaronder 96 liederen, kamermuziek, orkestwerken, concerten en diverse piano- en orgelstukken. Veel hiervan werd uitgegeven. Jan overleed op 7 december 1933 in Salzburg.

Muzikale kenmerken

Over het algemeen klinkt Brandts Buys romantisch, aangenaam en welluidend. In Oostenrijk werd hij beschouwd als een Altmeister, een traditioneel componist die zich thuis voelde in de klankwereld van onder anderen Brahms, Grieg, Dvořák, Strauß en Léhar, maar af en toe doorspekt met kruidige dissonanten.

Festival

Van 21 tot 23 september j.l. vond in Zutphen een Jan Brandts Buysfestival plaats, waarin een groot deel van de muziek van Brandts Buys werd uitgevoerd. De bijbehorende tentoonstelling is nog te zien in ons Muziek Museum in Zutphen tot 30 december 2018.

Voor meer informatie over Jan Brandts Buys:  www.401nederlandseoperas.nl.