November-December 1813: Napoleon verjaagd & Nederland bevrijd – meerdere perspectieven

Schipbrug tussen Veessen en Fortmond, afgebeeld door Barend Westenberg, november 1813

Medio november 1813 bereikten de eerste troepen van de Zesde Coalitie het Nederlandse deel van Napoleons keizerrijk. Binnen enkele weken was het huidige Nederlandse grondgebied voor het leeuwendeel ontdaan van Napoleons militaire greep. De manier hoe tot op de dag van vandaag naar deze (zelf-?) bevrijding gekeken wordt, is sterk beïnvloed door een 19^e-eeuwse “roze bril” of beter: “oranje bril”. 

• 

• 

Meerdere perspectieven

Binnen de internationale geschiedschrijving over de val van Napoleon en de teloorgang van het Franse 1e Keizerrijk, is de Nederlandse veldtocht niet meer dan een voetnoot. Desalniettemin valt op, dat in het buitenland de visie op de gebeurtenissen in Nederland een heel ander beeld geeft, dan onze nationale geschiedschrijving presenteert. Dit kwam onder meer naar voren tijdens het Nederlands-Russische Vriendschapsjaar 2013, alleen al door de van Russische zijde doorgezette keuze van specifiek dat jaar.

Internationale wetenschappelijke conferentie najaar 2022

Naar aanleiding van het gereedkomen van de plaatsing in Veessen (11 januari 2018) en Wijhe (27 november 2021) van de kunstwerken van de hand van de Russisch-Nederlandse beeldhouwer Alexander Taratynov, ter herinnering aan de rol van het 1e Regiment Basjkieren bij de door Gen. Benckendorff geleide veldtocht eind 1813, die het einde van de Franse overheersing markeerde, staat voor het najaar van 2022 een hybride internationale wetenschappelijke conferentie gepland.

• 

• 

Achtergrond conferentie

Eén van de deelnemers aan dat Vriendschapsjaar, dat samenviel met de start van de viering van 200 Jaar Koninkrijk, was Museum Geelvinck. In samenwerking met het State Pushkin Museum en het Glinka Russian National Museum of Music (beide in Moskou) organiseerden wij de tentoonstelling ‘1813: Nederland door de Russen bevrijd!’. De tentoonstelling werd geopend door de adjunct-minister van cultuur van de Autonome Republiek Basjkortostan, mevrouw Valentina Latipova, in het bijzijn van onder meer de voorzitter van het Stadsdeelcollege van Amsterdam-Centrum, Boudewijn Oranje, en de burgemeester van de Gemeente Heerde, Inez Pijnenburg.

Uit deze ontmoeting en latere ontmoetingen in Oefa, Heerde en Wijhe, is een warme band tussen Basjkortostan en de gemeentes Heerde en Olst-Wijhe ontstaan, die onder meer geleid heeft tot het initiatief voor de plaatsing van twee elkaar complementerende kunstwerken in Veessen en Wijhe. Hiermee wordt een blijvende herinnering zichtbaar gemaakt aan een gezamenlijke geschiedenis: het bivak, dat het 1^e Regiment Basjkieren in Wijhe in november 1813 opsloeg en van waaruit, onder meer gebruikmakend van de door hen geconstrueerde schipbrug bij Veessen, zij prominent deelnam aan de Nederlandse veldtocht onder leiding van de Russische generaal Alexander von Benckendorff. Deze veldtocht maakte een einde aan de militaire greep van Napoleon op de Lage Landen en deed de lokale magistratuur, mede onder druk vanuit de bevolking, naar het kamp van de Zesde Coalitie en de Orangisten kantelen. 

Omdat de tentoonstelling van ons museum ook de discrepantie tussen de Nederlandse en de Russische visie op deze gebeurtenissen blootlegde, was dit een reden voor een interventie onzerzijds tijdens de jaarlijkse conferentie van de Nederlands-Vlaamse Werkgroep voor de Moderne Tijd (toen nog geheten: voor de 19^e Eeuw), die dat jaar, mede in het kader van de viering van 200 Jaar Koninkrijk, gewijd was aan de terugkeer van Oranje-dynastie in 1813-1814. De gedachte om aan dit intrigerende aspect met een internationale wetenschappelijk conferentie aandacht te besteden is toen ontstaan. 

Narratief

Het 1^e Regiment Basjkieren heeft vanaf medio november 1813 ongeveer een maand lang als uitvalsbasis een bivak in Wijhe opgeslagen. Bij Veessen werd een schipbrug over de IJssel gelegd. Deze opvallende cavaleristen waren bij de eerste verkenners, die Amsterdam en Den Haag bereikten, zoals te zien is op verschillende afbeeldingen uit die tijd. Voor hun moedige optreden bij het Beleg van Breda, die het definitieve einde betekende van Napoleons militaire invloed op het huidige Nederlandse grondgebied, werd de commandant van het regiment, Prins Fedor Fedorovich Gagarin, door Tsaar Alexander I met een belangrijke onderscheiding beloond. De doortastende acties tijdens deze veldtocht onder bezielende leiding van Benckendorff – waaronder een waar huzarenstukje, dat leidde tot de omwenteling van de provisionele stadsregering van Amsterdam – hebben een beslissende invloed gehad op de politieke ontwikkelingen, waarbij de basis werd gelegd van de huidige Nederlandse constitutionele Oranje-monarchie.

Samen met de Historische Vereniging Wijhe en internationaal met onder meer historici uit Basjkortostan, doen wij sedert 2014 onderzoek naar deze geschiedenis. Geleidelijk komen er meer puzzelstukjes boven water. Met deze conferentie willen wij de verschillende invalshoeken hoe naar deze gebeurtenissen gekeken kan worden, voor het voetlicht brengen.

Webinar ‘November-December 1813’

Op woensdagmiddag 17 november 2021 vindt het webinar ‘November-December 1813’ plaats als kick-off voor de voorbereidingen voor de conferentie. Het webinar wordt, evenals de conferentie, in nauwe samenwerking met het Ministerie van Cultuur van de Autonome Republiek Basjkortostan georganiseerd door Museum Geelvinck tezamen met de Historische Vereniging Wijhe.

Meer informatie over het webinar | Programma webinar (en)