De Geest van Geelvinck: een ontdekking

Na ‘Pret op Stand – Vertier van Toen’ bereiden wij een nieuwe tentoonstelling voor, die de bewoners en hun families van het Geelvinck Hinlopen Huis centraal stelt. In onze zoektocht komen wij tal van verrassingen tegen. Zo blijkt in de Italiaanse Zaal van het Stadsarchief, een wandbehangsel van Jan Augustini, leermeester van ‘onze’ Egbert van Drielst, te hangen, dat oorspronkelijk in een Geelvinckhuis hing, nl. in Herengracht 466, waar Joan Geelvinck (1727-1802) heeft gewoond, zoon van Nicolaas Geelvinck (1706-1764) en Johanna Jacoba Graafland.

 

In de Nieuwsbrief van het Stadsarchief, rubriek Bijzondere aanwinsten Stadsarchief 2013:

Voorstudie behangsel Italiaanse zaal

Op een veiling in Duitsland slaagde het Stadsarchief Amsterdam er in om een bijzonder stuk te verwerven, namelijk een voorstudie voor één van de behangselschilderingen van Jan Augustini (1725-1773) in de zogenaamde Italiaanse zaal in gebouw De Bazel. De tekening werd op de veiling aangeboden als een anonieme, 18de-eeuwse Franse landschapstekening.

Het betreft een landschap met reiskoets bij een voorde, met in het midden een heiligenbeeld op een verhoging bij een smalle brug over de beek ter hoogte van een kleine waterval. Links in de verte is een groot gebouw weergegeven aan het water bij een stenen boogbrug. Met name rechts van het midden wijkt de ontwerptekening af van het uitgevoerde behangsel, waarop een gebouw met ommuurd erf en een doorgaande weg zijn toegevoegd. Om de voorstelling is de lambrisering weergegeven met smalle afwerklatjes rondom.

Oorspronkelijk bevonden de behangselschilderingen uit 1772 zich in de zaal van het pand Herengracht 466, dat in 1671 naar ontwerp van Philip Vingboons gebouwd was. In 1765 volgde een ingrijpende verbouwing in opdracht van mr. Joan Geelvinck (1737-1802), waarbij het huis zijn huidige voorname aanzien verkreeg. Geelvinck bewoonde het huis tot 1768 en verkocht het in 1773 aan Diederik Schutte (1730-1787). Of het ensemble in opdracht van Geelvinck is uitgevoerd, kort voor de verkoop van het huis, of dat Schutte deze heeft laten aanbrengen is niet bekend. De bijbehorende bovendeurstukken, zogenaamde ‘witjes’ zijn mogelijk ook door Augustini geschilderd. Dat geldt in ieder geval voor de bovendeurstukken uit de aangrenzende ruimte, die in 1928 bij Frederik Muller geveild werden. Herengracht 466 kwam in 1856 in bezit van de Nederlandsche Handel-Maatschappij, die het gebouw als hoofdkantoor inrichtte en het enkele jaren later verenigde met het buurpand op de hoek van de Nieuwe Spiegelstraat. Bij een verbouwing in 1890 werd een doorbraak tussen beide panden gemaakt ter hoogte van de zaal. Helaas is toen in de behangselschildering met het heiligenbeeld een ‘verborgen’ deur aangebracht, waarvoor het doek versneden, en vervolgens weinig zorgvuldig op de nieuwe deur is bevestigd.

Bij de verhuizing van de NHM naar haar nieuwe hoofdkantoor aan de Vijzelstraat in 1926 werd de oude vergaderzaal meegenomen. Betimmeringen, schouw, stucplafond en de behangselschilderingen kregen een nieuwe plaats op de tweede verdieping van de nieuwbouw, zij het dat de hoogte van de interieurafwerkingen moest worden aangepast aan de lagere verdiepingshoogte in het kantoorgebouw. De doeken kregen bovendien een iets andere opstelling dan in de oudbouw. Het doek met het heiligenbeeld, dat zich oorspronkelijk links van de schouw bevond, kreeg in verband met de lichtinval in de vergaderzaal en de schaduwwerking op het doek, nu een plek rechts daarvan. Belangrijk is dat bij de overbrenging naar gebouw De Bazel ook de storende uitsnijding van het doek nagenoeg onzichtbaar gerestaureerd is.
De tekening vormt een waardevolle aanvulling op de collectie ontwerpen van behangselschilderingen in het Stadsarchief, waaronder met name het behangselboek van Jurriaan Andriessen (1742-1819) met 107 ontwerpen, en verder ontwerptekeningen van Jacob de Wit (1695-1754), Isaäc de Moucheron (1667-1744), Jacob Cats (1741-1799) en Egbert van Drielst (1745-1818).

Collectie Stadsarchief Amsterdam: tekeningen en prenten
Wilt u ook een kijkje nemen in de Italiaanse zaal? Boek dan een (groeps)rondleiding door Gebouw de Bazel.