Delegatie uit Bashkortostan aan de IJssel, 7 juli

Op 7 juli bezocht een delegatie uit Ufa, hoofdstad van de Autonome Republiek Bashkortostan, de locatie waar 200 jaar geleden het Bashkierse Kozakkenregiment in 1813 de vermaarde Schipbrug bouwde, die van zo cruciale betekenis was voor de bevrijding van Nederland van Napoleon. De beide burgemeesters van Wijhe / Olst en Heerde ontvingen de delegatie hartelijk. Een emotioneel moment was het oog in oog staan met de plek zelf, waar de schipbrug gelegen moet hebben: Fortmond – Veessen.

Een grote delegatie uit de Autonome Republiek Bashkortostan, een deelrepubliek binnen de Russische Federatie, bezocht 7 en 8 juli Nederland. Het bezoek kwam tot stand vanwege de tentoonstelling “1813 – Nederland door de Russen bevrijd!” in Museum Geelvinck Hinlopen Huis te Amsterdam. Daarin werd de rol van het Kozakkenregiment Basjkieren bij de aanleg van de schipbrug over de IJssel tussen Wijhe en Veessen uitgelicht. Deze schipbrug heeft een strategisch cruciale rol gespeeld bij de verjaging van de Franse troepen in november-december 1813.

Schipbrug

Bij de opmars van de geallieerde troepen tegen Napoleon, vormde de IJssel een natuurlijke barrière. Franse troepen hielden stand in Deventer. Om deze van de Franse hoofdmacht in midden-Nederland af te sluiten, werd door generaal Alexander von Benckendorff opdracht gegeven een schipbrug over de IJssel te leggen in het smalle deel in de bocht bij Fortmond. In Wijhe was vanaf midden november het kozakkenregiment van circa 300 Basjkieren gelegerd, dat sedert enkele weken onder commando stond van luitenant-kolonel prins Fedor Fedorovitsj Gagarin, een puissant rijke ijzervreter met de bijnaam “het doodshoofd”. Tussen 23 en 26 november 1813 wordt onder zijn leiding de schipbrug gerealiseerd. Op de afbeelding van de schipbrug, ter plekke geschilderd door Barend Westenberg uit Veessen, valt de tent op, die sterk lijkt op een joert, de traditionele tent in de Zuidelijke Oeral.

Geallieerde troepen verjagen regime Napoleon

Na de desastreuze veldtocht naar Moskou in 1812, weet de door Tsaar Alexander I bijeengebrachte alliantie van Rusland, Oostenrijk, Pruisen, Zweden en Engeland een jaar later Napoleon beslissend te verslaan in Leipzig. Russische en Pruisische troepen rukken op naar Parijs, waarbij onderweg ook in Nederland – dat dan nog onderdeel uit maakt van het Franse Keizerrijk – de Franse overheersing wordt verdreven. Reeds in maart 1813 is de Prins van Oranje tot een akkoord gekomen met de Tsaar over zijn terugkeer als rechtmatig staatshoofd. Cruciaal voor de overgang van de provisionele stadsregering van Amsterdam naar het Vrije Nederland is de ondersteuning door een relatief klein contingent Russische troepen onder commando van Alexander von Benckendorff. Tegen de orders van zijn meerdere in – maar in de geest van zijn opdracht van de Tsaar – dirigeert deze zijn eenheden diep in het nog door Fransen militair beheerste midden-Nederland. Niet alleen de flexibele structuur van de kozakkenregimenten, maar tevens hun onverschrokken reputatie vormden daarbij een significante factor. Vooral de uitheemse kozakkeneenheden Basjkieren boezemden ontzag in.

Bashkortostan

De Basjkieren zijn een nomadenvolk, etnisch verwant aan de Hongaren, met een taal van Turkse origine. Vier eeuwen geleden sloten de Basjkierse stammen in de Zuidelijke Oeral zich aan bij het Moskovische rijk van Iwan de Verschrikkelijke. De Basjkieren zijn de soenitische Islam toegedaan. Bashkortostan is de grootste Autonome Republiek binnen de Russische Federatie en telt ca. 4 miljoen zielen, waarvan bijna een derde etnisch Basjkier en een kwart etnisch Tartaar. Het land is rijk aan een grote diversiteit van culturele centra (theaters, musea, orkesten, dansgroepen, festivals enz.), die de multiculturele volksinvloeden weerspiegelen. Het Land van Oeral-Batyr is genomineerd voor UNESCO Werelderfgoed.

Kozakkenregiment Basjkieren

In de strijd tegen Napoleon werden door het Russische leger verschillende eenheden met de militaire structuur van een kozakkenregiment opgeroepen uit volken binnen het uitgestrekte tsarenrijk, zoals de Kalmukken en de Basjkieren. Deze voortreffelijke ruiters en boogschutters werden onder meer uitgerust met een drie meter lange lans. Aan het hoofd van het regiment stond een Russische officier. Op afbeeldingen van bivakken van kozakkenregimenten in Amsterdam en Den Haag zijn de Basjkieren gemakkelijk herkenbaar aan hun met bont omrandde puntmutsen. De Basjkieren zijn in hun thuisland gewend aan strenge winters, zodat de uitzonderlijke winterse koude in Nederland hen weinig deerde.

Strategische betekenis

Uiteindelijk heeft de schipbrug een belangrijke rol gespeeld bij de troepenverplaatsing. In ruim twee maanden trekken duizenden geallieerde manschappen over de schipbrug, zoals onder meer blijkt uit de declaraties van genoten consumpties in de uitspanning in De Dellen op de Veluwe bij Heerde. De troepen onder generaal Von Benckendorff bestonden uit in totaal acht kozakkenregimenten (ca. 2800 man) en reguliere regimenten infanterie, jagers, huzaren en bereden artillerie (ca. 2000 man). Een belangrijk deel van deze manschappen zal via de schipbrug de IJssel zijn overgestoken. En vervolgens zal de schipbrug gebruikt zijn door daarna volgende geallieerde troepen.

Lieu de memoire

De schipbrug Wijhe-Veessen is van significant strategisch belang geweest. De plek van de schipbrug over de IJssel heeft een symboolfunctie. Dat juist het kozakkenregiment uit het huidige Bashkortostan deze schipbrug heeft gerealiseerd, geeft nog een bijzonder accent aan deze locatie. Het is belangrijk dat deze herinnering levend wordt gehouden. Het geeft tevens aanleiding tot het versterken van de relatie met de nabestaanden van zij die geholpen hebben de Franse overheerser te verdrijven.

Relevantie voor de huidige maatschappij

De onverschrokken acties van Von Benckendorff, waarbij hij met relatief geringe Russische troepen de Franse overmacht rond de IJssel, in Amsterdam en in significante delen van het midden en westen van Nederland wist te verjagen of te neutraliseren, hebben een cruciale bijdrage geleverd in de omslag en de terugkeer van de Oranje dynastie bevorderd. De invloed van de geallieerde mogendheden en met name Rusland op de vorming van het Koninkrijk der Nederlanden wordt in de geschiedschrijving versluierd door de mythe van de zelfbevrijding. Deze mag echter niet onderschat worden en vergt nader onderzoek. Ook wat betreft vragen zoals het aantal ‘casualties’, dat de geallieerden in hun acties tegen de Fransen in Nederland geleden hebben. Maar zeker is dat de Donkozakken en de Basjkieren een blijvende indruk bij de Nederlandse bevolking hebben achtergelaten.

Tijdschema bezoek Delegatie Bashkortostan

Op maandag 7 juli bezoekt een deel van de delegatie de locatie van de schipbrug en heeft daarbij een ontmoeting met de burgemeester van de Gemeente Olst-Wijhe, Ton Strien, en met de burgemeester van de Gemeente Heerde, mevrouw Inez Pijnenburg-Adriaenssen. De delegatie is warm ontvangen door de Historische Vereniging Wijhe in de Oudheidkamer aldaar en door de Heerder Historische Vereniging in de Molen van Veessen, waarvan de molenaar tevens archivaris van het Streekarchief Epe-Heerde-Hattem is. Gezamenlijk wordt op het Kozakkenveer gevaren naar de exacte plek van de schipbrug tussen Fordmond en de Kozakkenkrib. In het Informatiecentrum IJssel in Den Nul bij Fordmond (tussen Olst en Wijhe) zal deze zomer in samenwerking met ons museum een tentoonstelling over de schipbrug te zien zijn.

Op dinsdag 8 juli bezoekt de delegatie Amsterdam en vindt tussen 17.00 en 19.00 uur een receptie plaats in Museum Geelvinck Hinlopen Huis, waarbij tevens het Hexagon Ensemble kort optreedt. Ook Joop Daalmeijer, voorzitter van de Raad voor Cultuur, zal aanwezig zijn.

De delegatie wordt geleid door dr Venera Farganova van het UNESCO Comité van Bashkortostan, namens het Ministerie van Cultuur van Bashkortostan. Onder meer de directeur van het Nationaal Theater van Bashkortostan, Michail Rabinovich, maakte deel uit van de delegatie.

 

Het bezoek van de delegatie vormt een tegen bezoek voor de reis van ons uit samen met het Hexagon Ensemble naar Ufa, de hoofdstad van Bashkortostan, in april dit jaar. Lees hierover meer.

De delegatie trad ook in de voetsporen van Tsaar Alexander I, die exact 200 jaar geleden een triomftocht door het dan juist bevrijde Nederland maakte. Lees verder op onze blog

 

Meer informatie over “1813-1814“