ICOMOS 13/2/13: Portugees – Nederlandse forten Werelderfgoed?

De ICOMOS bijeenkomst van 13 februari staat in het teken van historische vestingwerken met een Nederlands – Portugees tintje aan beide zijden van de Atlantische oceaan. Nederland en Portugal delen een lange geschiedenis van forten- en vestingwerkenbouw.

Wat daarvan nog rest, is het waard om op de Werelderfgoedlijst te plaatsen. Elvas, een ‘Nederlands’ vestingstadje in Portugal staat er al op. Gaat dit ook lukken met de Nederlandse vestingen in Brazilie?

 

Elvas, een ‘Nederlands’ vestingstadje in Portugal door Edwin Paar

In 2012 werd het vestingstadje Elvas door de UNESCO verheven tot Werelderfgoed. Edwin Paar stond in 1997 aan de wieg van de kandidatuurstelling. Het heeft vijftien jaar geduurd aleer het beoogde objectief ook bereikt werd. Vraag is nu: wat voor extra waarde heeft die nieuwe status van Werelderfgoed? Welke verplichtingen brengt het met zich mee?

Elvas is een openluchtmuseum van militaire architectuur. Het stadje kent verschillende ommuringen. Liefst vijf verschillende bouwfases zijn er te onderscheiden. De oudste twee stammen uit de Moorse tijd. Daarnaast resten delen van de middeleeuwse, Christelijke ommuring uit de 15^e eeuw. In de 17^e eeuw werd deze muur uitgebreid met bastions die werden aangelegd volgens de Oudnederlandse traditie. Deze werden ontworpen door de uit Den Bosch afkomstige Jezuïetenpater Jan Ciermans, die zich in Portugal Cosmander liet noemen. In de 19^de eeuw werden er nog vier extra forten rondom de stad gelegd. Samen met nog twee grote forten die op heuvels buiten de stad werden aangelegd in de 17^e en 18^e eeuw vormt Elvas daardoor een uniek ensemble van defensieve werken.

Deze lezing zal niet alleen een korte historische inleiding van Elvas geven, maar tevens enkele andere Portugese vestingstadjes in de directe omgeving van Elvas behandelen. De polemiek van Olivença, nu op Spaans grondgebied, is zeker interessant genoeg om te benoemen. De andere vestingstadjes hebben nog geen beschermende status gekregen. Kunnen zij meeliften op het succes van het project in Elvas?

Tijdens de lezing zal geprobeerd worden antwoord te geven op de vragen: wat was eigenlijk de achterliggende doelstelling van de kandidatuur van Elvas voor de Werelderfgoedlijst en is dat doel ook bereikt? Levert de status van Werelderfgoedlijst voordelen op, of zijn er ook nadelen? En is de juiste weg wel gevolgd tijdens het proces van de kandidatuurstelling?

 

Nederlandse vestingbouw in Brazilië door Oscar Hefting

Toen de Nederlanders vanaf 1630 vaste voet aan de grond kregen in Noordoost-Brazilië hebben ze langs een kustlijn van meer dan 1000 kilometer een ‘Atlantic Wall’ van forten aangelegd om hun kolonie ‘Nieuw Holland’ tegen de Portugezen en Spanjaarden te verdedigen. Om deze verdedigingswerken te kunnen bouwen werden ingenieurs uit Nederland meegenomen. Het was voor hen een uitdaging op vreemde bodem te bouwen en zich aan te moeten passen aan lokale omstandigheden. Soms werden de forten na het vertrek van de Nederlanders in 1654 hergebruikt door de Portugezen en soms verdwenen ze in het landschap. Hoewel de verdedigingswerken, net als in Nederland, veelal uit opgeworpen aarde werden gemaakt, zijn de resten toch nog vaak terug te vinden.

De inventarisatie van deze verdedigingswerken, die zal uitmonden in een Atlas of Dutch Brazil, is tevens een voorbeeld voor een serie van deelatlassen die gemaakt wordt van andere gebieden, waar de Nederlanders van de 17^e tot en met de 20^e eeuw hun koloniale sporen hebben achtergelaten. Aan de hand van historisch en archeologisch onderzoek worden de Nederlandse verdedigingswerken overzee in kaart gebracht. Waar mogelijk zal dit leiden tot een betere bescherming en een betere bekendheid van het gedeelde verleden met het desbetreffende land. Zo kunnen militaire objecten uit het verleden bijdragen aan vriendschappelijke banden voor de toekomst. In de presentatie zal een inzicht worden gegeven in de Nederlandse vestingbouw van de 17^e eeuw en hoe de ideeën hierover werden meegenomen naar Brazilië en andere overzeese gebieden. Besproken zal worden hoe dit erfgoed beschermd wordt en misschien nog beter beschermd kan worden.

Sprekers:

Edwin Paar is in 1991 afgestudeerd als kunsthistoricus aan de Universiteit in Leiden. Daarna volgde hij de tweejarige postacademische opleiding in Leuven aan het Raymond Lemaire International Centre for Conservation. Vervolgens heeft hij promotieonderzoek verricht in Portugal naar de Nederlandse invloeden in de Portugese militaire architectuur in de 17de eeuw. Zijn dissertatie is nog niet afgerond. Naast zijn werk buiten de erfgoedwereld is hij voorzitter van de Commissie Overzeese Vestingwerken van Stichting Menno van Coehoorn.

Oscar Hefting is in 1992 afgestudeerd in de Klassieke Archeologie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Sinds 1999 heeft hij zich gespecialiseerd in het Nederlands Cultureel Erfgoed in Brazilië en de Verenigde Staten. Hij is directeur van de New Holland Foundation en projectcoördinator van de serie ‘Atlassen Nederlandse Historische Vestingwerken Overzee’.

 

Deelname: 

Voor ICOMOS-leden is de lezing vrij toegankelijk.

Voor niet-ICOMOS-leden bedragen de kosten voor het bijwonen van de lezing € 5,00.

De kosten voor borrel en maaltijd bedragen voor leden en niet-leden € 10,00 per persoon.

Aanmelding voor de lezing en de borrel/maaltijd is noodzakelijk en kan uitsluitend via icomac@icomos.nl

Datum: woensdag 13 februari 2013

Tijd: 19.30-21.30 uur (borrel en maaltijd vanaf 18.30 uur)

Plaats: Museum Geelvinck Hinlopen Huis, Herengracht 518 sous,  (NB: niet Keizersgracht 633, de publieksingang tijdens museumuren)

 

 

V