Terugblik “Muziek aan het Hof van Frederik de Grote” in Museum Oud-Amelisweerd, 29 december 2019.

De tentoonstelling ‘Dress to Impress’ en ‘Kostuums van Papier ‘vormde het decor voor een recital door fortepianiste Riko Fukuda met muziek aan het Pruisische Hof en een presentatie door Jurn Buisman over de betekenis van de figuur Frederik de Grote van Pruisen.

Hofmuziek op Oud-Amelisweerd

Het was werkelijk een waar feest om dit evenement op 29 december 2019 mee te maken, “Muziek in Musea,” ditmaal in het Pop-up Museum Oud Amelisweerd. Het landhuis Oud Amelisweerd kent een bijzondere geschiedenis en behoort dankzij eeuwen van incidentele bewoning tot een van de best bewaarde voorbeelden van een 18e-eeuwse buitenplaats in Nederland. Hoogtepunt van het monumentale pand zijn de bijna 250 jaar oude historische behangsels, die de muren van het landhuis tot de dag van vandaag sieren. Oud Amelisweerd is een van de zeer weinige plaatsen waar Chinees handbeschilderd behang uit deze periode (1750-1770) op de originele locatie te zien is. Het met de V.O.C. meegebrachte behang met Chinese natuurmotieven, jachtscènes en een drakenbootrace is buitengewoon zeldzaam.

Riko Fukuda op de Tischner

In de concertzaal speelde fortepianiste Riko Fukuda op een originele historische fortepiano uit onze collectie: een Johann August Tischner uit 1828. Wie Riko eerder heeft horen spelen weet dat dan iemand van grote klasse dit fraaie instrument laat klinken. Riko bracht een recital met de muziek, zoals die gespeeld is aan het hof van koning Frederik II van Pruisen (1712-1782), ook bekend als Frederik de Grote.

Voordat haar klanken de overvolle zaal bereikten legde Riko uit wat een hofcomponist nou eigenlijk is, namelijk iemand die ontspanning bood aan de leden van het hof. Direct daarna werden we verrast door een heel mooi vertolkte sonate van C.P.E. Bach, de sonate in A-groot. Een toonsoort die van zichzelf al lieflijkheid brengt. De combinatie van deze toonsoort, het spel van Riko op de verfijnde klanken van de Tischner en de akoestiek van de zaal bracht het publiek in vervoering en je kon dan ook een speld horen vallen.

Christoph Nichelmann is een componist die te weinig ontdekt is en gespeeld wordt. Riko bracht zijn sonate in a klein no III ten gehore. Nichelmann was een leerling van Johann Sebastian Bach te Leipzig en van Quantz te Berlijn. Hij werkte in Berlijn naast Carl Philip Emanuel Bach (als tweede hofcembalist) en als klavecimbelleraar. Ondanks dat doet zijn stijl Frans aan en heeft iets heel eigens. Riko ‘pakte’ de toehoorders direct met haar spel en ook deze sonate werd met een enthousiast applaus ontvangen.

J.S. Bach bewerkt motief van Frederik II

Johann Sebastian Bach heeft “Das Musikalisches Opfer” BWV 1079 opgedragen aan Frederik de Grote. Hij heeft dit stuk op een thema van hem, ter plekke in Potsdam, in Paleis Sanssouci, geïmproviseerd en uitgevoerd op een Silbermann fortepiano vleugel. Het is een verzameling door hetzelfde thema verbonden composities BWV 1079, bestaande uit twee ricercari, een triosonate en tien canons. Het thema is door Frederik de Grote opgegeven en ziet er zo uit: zie de laatste afbeelding hiernaast

Riko speelde “het Regis issu catio reliqua canonoca arte resoluta”, Het Ricercare is de voorloper van de fuga. In vergelijking met de later ontstane fuga is het ricercare in zekere zin complexer van opzet. Een fuga gaat in de meeste gevallen uit van maar één thema terwijl het ricercare er meerdere kan hebben.

Op dit filmpje wordt heel mooi zichtbaar gemaakt hoe ingenieus deze compositie in elkaar zit:

Er werd ademloos geluisterd naar de vertolking van Riko die de toehoorders met elke noot wist te boeien.

Twee zonen Bach op Sanssouci

Hierna werden er nog twee composities uitgevoerd door C.P.E. Bach en J.C. Bach. Eerst speelde Riko de Fantasie voor klavier in C majeur H.284. Een heel fantasierijk stuk en virtuoos door haar gebracht.

Als laatste werd de Sonate in Es uitgevoerd van Johann Christian Bach. Hij werd geboren te Leipzig als 6e en jongste zoon (het 11e van de 13 kinderen) uit het huwelijk van Johann Sebastian Bach met Anna Magdalena Wülcken. In zijn muziek was de invloed van voorganger Mozart nog heel goed te horen.

Kortom we hebben genoten van dit prachtige concert en een enthousiast dankwoord met een prachtige bos bloemen waren zeker op zijn plaats.

Jurn Buisman: Frederik de Grote en Nederland

Voorafgaand aan het concert gaf Jurn Buisman een interessante lezing over de persoon Frederik de Grote en zijn relatie met Nederland. Deze muziekbegeesterde, zeer intelligente, maar ook door een bijzonder moeilijke jeugd geestelijk verknipte koning wist in de loop van de 18e eeuw de nog prille staat Brandenburg-Pruissen de status van één van de beeldbepalende landen van Europa te geven. Dat ging niet zonder slag of stoot. Jurn Buisman legde opvallende verbanden tussen de familie van Frederik de Grote, het Britse koningshuis en ook met de Nederlandse stadhouders Willen IV en Willem V. De laatste was getrouwd met de oogappel van Frederik de Grote, Wilhelmina van Pruissen. Diens invloed op het Stadhouderlijk Hof liep ook via zijn ambassadeur in Den Haag, die het breed liet hangen. De schulden werden betaald door de puissant-rijke weduwe Agatha Theodora Geelvinck, waarmee deze ambassadeur een verhouding had. Stadhouder Willem V viel op haar dochter Stans en dat maakte het gecompliceerd, ook omdat de familie Geelvinck de progressieve zaak was toegedaan; het waren veelal patriotten. Er bleek zelfs een familieverband te zijn tussen Agatha Geelvinck en de toenmalige bewoner van de plaats van het concert, Oud Amelisweerd. Kortom, een boeiende lezing, die een extra dimensie aan de ten gehore gebrachte muziek gaf.

concert-lezing-rondleiding

De opzet van een lezing voorafgaande aan een concert is zeker voor herhaling vatbaar en werd zeer door de toehoorders gewaardeerd. Het meerendeel van de aanwezigen bleef nog langer om na afloop de boeiende rondleiding door Arjen Meurs mee te maken langs de beide tentoonstellingen ‘Kostuums van Papier’ en ‘Dress to Impress’.

 

Annelies Rhebergen
Zutphen-Warnsveld
1 januari 2020